Analistler, Tahran’ın Pakistan, Irak ve Suriye topraklarına yönelik saldırılarının tek bir ortak noktasının olduğunu söylüyor: İran’ın özellikle tehdit altında hissettiği bir dönemde bir güç gösterisi.
Bu hafta sadece iki gün içinde İran, önce Irak’ın yarı özerk Kürt bölgesi ve Suriye’ye, ardından da Pakistan’a füze fırlatarak gergin bir bölgede gerilimi daha da artırabilecek saldırılar gerçekleştirdi.
Pazartesi günü Suriye’deki saldırılar IŞİD (IŞİD) olduğu iddia edilen hedeflere yönelikti. Tahran, yine Pazartesi günü Irak’ın Erbil kentinde bir Mossad tesisini vurduğunu iddia etti. Kürt yetkililere göre en az dört kişi öldürüldü.
Daha sonra Salı günü İran, Pakistan’ın Belucistan eyaletine füze fırlattı. Hedefleri ayrılıkçı Ceyş el-Adl grubuydu ancak en az iki çocuk öldürüldü. Pakistan Perşembe sabahı misilleme saldırıları düzenleyerek İran’ın sınırın hemen karşısındaki Sistan-Belucistan eyaletinde en az dokuz kişiyi öldürdü.
İran’ın üç farklı komşuya yönelik bu hızlı saldırıları, bölgesel gerginlik endişelerini ateşledi ve İsrail’in Gazze’de devam eden savaşı göz önüne alındığında, Tahran’ın sınır ötesi saldırı başlatma kararının zamanlamasına ilişkin soruları tetikledi.
Görünüşte, İran’ın Suriye, Irak ve Pakistan’daki saldırılarının iddia edilen hedeflerinin çok az ortak yanı var gibi görünüyor. Ancak analistler, Pakistan’a yapılan saldırının pervasızca ve kötü düşünülmüş bir kumar olmasına rağmen Tahran’ın eylemlerini birbirine bağlayan ortak bir bağ olduğunu söylüyor.
“Bunun İran’ın bölgedeki genel tehdit algısının artmasıyla ilgili olduğunu düşünüyorum. SWP Berlin’in misafir araştırmacısı Hamidreza Azizi, “Ve aynı zamanda iç ve dış baskıların bir sonucu olarak yanıt verme ihtiyacını hissediyorum” dedi.
Aralık ayının sonlarında İsrail, İran İslam Devrim Muhafızları Birliği’nin Suriye’deki üst düzey komutanlarından Seyyid Razi Musavi’yi Şam’ın dışına düzenlenen bir füze saldırısında öldürdü.
Yılın başında, İran’ın merhum IRGC şefi Kasım Süleymani’nin anma törenine katılan yas tutanlar arasında Kerman şehrinde meydana gelen iki patlamada en az 90 sivil öldü ve düzinelerce kişi de yaralandı. Bu, onlarca yıldır İran topraklarında gerçekleşen en ölümcül silahlı saldırıydı. Süleymani, iki yıl önce ABD’nin insansız hava aracı saldırısında öldürülmüştü.
Bombalama olayını daha sonra Afganistan’daki IŞİD üstlendi. Ancak İran, grubu İsrail ile birlikte hareket etmekle ve grubun Suriye’nin kuzeyinde ve Irak Kürt bölgesinin başkenti Erbil’de olduğu iddia edilen tesislere yönelik son saldırılara zemin hazırlamakla suçladı.
Geçen ay Ceyş el-Adl, İran’ın Sistan-Belucistan’ın Rask kasabasında 11 İranlı güvenlik personelinin ölümüyle sonuçlanan polis karakoluna düzenlenen saldırının sorumluluğunu da üstlenmişti.
Azizi, “Olaylar dizisine bakarsanız, bunlar İran’ın istihbaratının zayıf olduğu, ciddiyet ve yanıt verme iradesi eksikliği imajını yansıtıyordu” dedi. Dolayısıyla Tahran’daki hesap, bunun devam etmesine izin verilmesi halinde güvenilirliklerinin tehlikeye gireceği yönünde olabilir.
“İşte bu yüzden bir anda yanıt vermeye karar verdiler.”
Ancak analistler, aynı anda birden fazla cephede güç gösterme arzusunun ötesinde, Pakistan sınırındaki olayların Gazze’de yaşananlarla karıştırılmaması konusunda uyarıyor.
Hem Pakistan hem de İran, birbirini rutin olarak silahlı grupların diğerinin topraklarına girmesine izin vermekle suçlasa da, hatta 2014’te karşılıklı havan topu atacak kadar ileri gitmiş olsalar da, yine de yıllar öncesine dayanan askeri ve diplomatik bağların keyfini sürdüler.
İran’ın Pakistan’a saldırdığı gün, iki ülke Hürmüz Boğazı ve Basra Körfezi’nde ortak deniz operasyonları yürütüyordu. Üstelik İran saldırısından sadece birkaç saat önce ülkenin dışişleri bakanlığı, Davos’taki Dünya Ekonomik Forumu toplantısının oturum aralarında Pakistan’ın geçici başbakanı Envaar ul-Hak Kakar’ın elini sıkan bakan Hossein Amirabdollahian’ın fotoğraflarını yayınladı.
Bu uzun süredir devam eden bağlar, Al Jazeera tarafından görülen ve Devrim Muhafızları’na yakın kaynaklardan geldiği söylenen isimsiz Telegram mesajlarıyla birleştiğinde, saldırıların İran ile Pakistan arasında önceden planlanmış ve hatta koordine edilmiş olabileceği yönünde spekülasyonlara yol açtı. Telegram mesajlarından bazılarına göre saldırılar aslında geçen hafta için planlanmıştı.
Ancak olayların bu şekilde yorumlanmasını kabul etmek, Pakistan’ın Körfez’i kasıp kavuran fırtınadan uzak, başlıca aktörlerinin çoğunu birbirine bağlayan ideolojik rekabetten nispeten uzak ve nükleer güç statüsünden kıskançlıkla gurur duyan Pakistan’ın kendi uluslararası konumunu gözden kaçırmak anlamına gelir.
Kıdemli uzmanlardan Abdolrasool Divsallar, “(Grev) Pakistan için maliyetli, özellikle de Hindistan’la (İslamabad’ın uzun süredir devam eden nükleer rakibi) ilişkileri açısından maliyetli ve tam da bu yüzden Pakistan’ın İran’la bu şekilde koordinasyon yapmayı kabul edeceğine inanmıyorum” dedi. Orta Doğu Enstitüsü’ndeki araştırmacı Al Jazeera’ye söyledi.
İran ve Pakistan’ın karşılıklı olarak birbirlerine ihtiyacı var” dedi. “Pakistan misilleme yapmış olsa da benim tahminim tırmanışın sınırlı ve kısıtlı kalacağı yönünde.”
İran ve Pakistan’ın en önemli müttefiki Çin, halihazırda arabuluculuk teklifinde bulundu ve komşuların ayrıca her ikisinin de üyesi olduğu Şangay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) gibi diplomatik olarak etkileşimde bulunabilecekleri platformları var.
Nükleer bir güce yönelik saldırının ABD ve müttefiklerine, özellikle de İsrail’e açık mesajlar göndermeyi amaçladığını tartışmak zor. Ancak analistler, bunun aynı zamanda iç tüketime de yönelik olduğunu söylüyor.
Azizi, “İslam cumhuriyetinin güvenilirliği ve prestiji, kendi destekçileri arasında bile zaten azalıyordu” dedi ve çoğu katı görüşlü olan desteğin geri kalanını korumanın zorunlu hale geldiğini ekledi.
Ancak bu son saldırıların daha büyük bir bölgesel çatışmaya katkıda bulunma ihtimali sınırlı olsa da, hiç de yok değil. Pakistan’ın İran’a misilleme yapmasının üzerinden bir gün geçtikten sonra iki taraf da diğerine karşı herhangi bir askeri eylemde bulunmadı. Ancak İran, görünürde dostane bile olsa nükleer bir gücü vurarak Belucistan’ın çok ötesinde yankı uyandıracak bir mesaj gönderdi.
