Pekin’in derinleşen karmaşıklığı konusunda çekingen olabileceğine dair işaretler var.
Rusya’nın Ukrayna’daki savaşının üçüncü yılı ağarırken Çin, kendisini hassas dengeleme hareketini sürdürmekte zorlanırken buluyor. Pekin’in ne Moskova’nın işgalini kınayan ne de açık askeri destek sunan stratejik belirsizlik tutumu, savaşın artan maliyetleri ve Çin’in küresel çıkarları açısından sonuçlarıyla test ediliyor.
Görünüşte Çin, savaştan en çok yararlananlardan biri olarak ortaya çıktı. İndirimli Rus enerjisi alımları Kremlin’e Batı’nın yaptırımları karşısında hayati bir ekonomik cankurtaran halatı sağladı. Üstelik ABD ve NATO’nun silah stoklarının tükenmesi, bazılarının, uzatılmış bir savaşın Çin ordusuna, Ukrayna’yı desteklemek için cephaneliklerini tüketen rakiplerine karşı stratejik bir avantaj sağlayabileceğini iddia etmelerine yol açtı. Ancak devam eden savaşın teşvik ettiği Avrupa askeri takviyesi, Çin’in askeri hedeflerine ciddi bir meydan okuma oluşturabilir. Bu dinamik, bazı yorumların aksine, Avrupa’da uzun süreli bir savaşın Pekin’in çıkarına olmayabileceğini gösteriyor.
Pekin’in derinleşen karmaşıklığı konusunda çekingen davranabileceğine dair işaretler artıyor. Çin’in özel elçisi Li Hui’nin son dönemdeki mekik diplomasisi çabaları, Pekin’in gerçekten büyük fayda sağladığı küresel düzeni alt üst edecek uzun süreli bir savaşı isteyip istemediğine dair şüpheleri artırdı.
Çin’in Rusya’nın hızlı bir zafere ulaşacağına dair beklentileri, muhtemelen Putin ile Xi arasında önemli askeri gerilimler öncesinde yapılan yüksek profilli toplantılardan etkilenerek, önceden koordine edilmiş bir saldırganlık modelini ortaya koyuyor. Pekin Kış Olimpiyatları’ndaki 2022 Ukrayna işgali öncesinde ve Soçi Kış Olimpiyatları’ndaki 2014 Kırım işgali öncesindeki karşılaşmaları, Çin-Rusya bağlarının güçlenmesinin beklendiğini gösteriyor. Bu durum, Çin’in bu işgallerden beklediği, Putin’in öngördüğü ve muhtemelen vaat ettiği gibi gerçekleşmeyen sonuçlara ilişkin soruları gündeme getiriyor.
Eğer bu tür özel güvenceler verilmişse, Ukrayna’nın şiddetli direnişini ve Batı’nın Kiev’i silahlandırma ve destekleme kararlılığını öngörmede gözle görülür bir şekilde başarısız olmuşlardı. Savaş, Çin’in Tayvan’a yönelik hırslarını cesaretlendirebilecek ezici güç gösterisinin çok ötesinde, Rusya’nın, askeri yetenekleri Ukrayna’nın savunma taahhüdüyle boy ölçüşemeyen, gerileyen bir güç olduğunu ortaya çıkardı.
Bu yanlış hesaplama Pekin’i acı gerçekle yüzleşmeye zorladı. Savaş, bir süper gücün daha küçük bir komşuyu nasıl kolayca boyunduruk altına alabileceğini göstermek yerine, riskleri, maliyetleri ve felaketle sonuçlanacak yanlış hesaplama potansiyelini ortaya çıkardı.
Ekonomik faktörler de Çin’in konumunu zorluyor. Pekin, Rusya’nın enerji ihracatından faydalanmasına rağmen yaptırımlar, tedarik zinciri şokları, nakliye rotalarına yönelik tehditler ve kilit pazarlardaki istikrarsızlık nedeniyle küresel ticari çıkarlarının bozulduğunu gördü. Ukrayna’nın Rusya’nın altyapısına yönelik geniş kapsamlı saldırıları ve nükleer saldırıları yalnızca bu riskleri artırıyor.
Dahası, Çin’in savaş boyunca dar kişisel çıkar peşinde koşması, stratejik hırslarını engelleyebilecek incelemelere ve geri tepmeye yol açıyor. Rusya yaptırımlarını baltalamakla suçlanan Çinli firmalara yönelik ikincil yaptırımlar muhtemelen genişleyecek, Avrupa limanları ve havalimanlarından geçişler ise daha büyük denetimlerle karşı karşıya kalabilir. Batı’nın bu tür “uzun kol” taktikleri, Pekin’in Tayvan’a karşı açıkça hareket etmesi durumunda daha sert muamelenin habercisi olabilir.
Son dönemdeki işaretler Çin’in tutumunu yeniden hesapladığına işaret ediyor. Xi’nin Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskyy ile Nisan 2023’teki ilk görüşmesi, Moskova’nın planı uyarınca Ukrayna’nın beklenen elenmesi göz önüne alındığında şaşırtıcı bir dönüşe işaret etti. Pekin’in, tahıl anlaşması kapsamında ve anlaşmanın çöküşünden sonra bile Ukrayna tahılının en büyük alıcısı olma rolünü sürdürmesi, onun pragmatik ticari çıkarlarının altını çiziyor.
Bu gerçekler Çin’in söylemini ve eylemlerini şekillendirmeye başlıyor. Li Hui’nin diplomatik turu, Pekin’in ateşkes ve müzakere çağrılarını güçlendirdi; bu, savaşın beklenen rotadan saptığının ve artık Çin’in çıkarlarıyla uyumlu olmadığının örtülü bir kabulü oldu.
Üstelik Rusya’nın Çin ile yakın zamanda imzaladığı 25 milyar dolarlık tahıl anlaşması, birliğin kanıtı olarak değil, Moskova’nın stratejik kaygılarının bir göstergesi olarak ortaya çıkıyor. Bu hamle, Kiev ile ana ticaret ortağı arasındaki ticarete meydan okuyarak Ukrayna’nın Çin’e olan tahıl ihracat kanallarını kısıtlamayı amaçlıyor. Moskova’nın bu adımı paradoksal olarak daha derin bir anlatıyı ortaya çıkarıyor. Bu, Rusya’nın Pekin’i daha da yakınlaştırma niyetinin sinyalini veriyor; belki de eşit düzeyde durduğu iddia edilen bir ittifak için fazla yakın. Eğer Rusya, Çin ile bu tür telafi edici ekonomik düzenlemeler yapma zorunluluğunu hissederse, bu, her iki tarafın da yansıtmaya çalıştığı yakın ve sarsılmaz bir karşılıklı destek ittifakı imajına ters düşer.
Elbette güçlü karşı baskılar hâlâ Pekin’i Moskova’ya bağlıyor. Tarihsel bağlar, ABD hegemonyasına ve NATO’nun genişlemesine karşı ideolojik muhalefet, Rusya’yı yabancılaştırma ve Batı’nın önyargılı algılarını güçlendirme konusundaki endişeler Çin’in hesaplarını şekillendirmeye devam edecek.
Ancak savaşın insani, ekonomik ve stratejik maliyetleri artıyor. Her gerilimde Çin, egemenliğe olan retorik bağlılığı ile Rusya’nın Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü büyük ölçekte ihlal etmesine zımni izin vermesi arasındaki çelişkilerle yüzleşmek zorunda kalıyor.
Sonuçta, Ukrayna savaşı Çin’e çok zor bir seçim sundu: küçülen bir Rus devletini desteklemeye iki kat daha fazla ağırlık vermek ya da savaşı sona erdirmek için barış görüşmelerine ciddi bir şekilde girişerek yeni bir gerçekliğin peşine düşmek. Uzayan savaş potansiyel rakipleri güçlendirdi, Çin’i yeni yaptırım tehditlerine maruz bıraktı, ekonomisini aksattı ve ana ortağının kaynaklarını ve askeri kapasitesini tüketti. Pekin, Rusya’yı tamamen Çin’e bağımlı, yaptırımlara tabi, esnek bir kukla rejim haline getirmeye çalışsa da bunu yapmak, ikincil yaptırımlar ve itibar kaybı açısından çok büyük riskler taşıyor. Alternatif olarak Çin, çıkarlarına fayda sağlamak yerine giderek daha fazla zarar veren bir savaştan bıktığının bir işareti olarak, son zamanlardaki kurnaz diplomasisine – “küresel polis” rollerine yönelik nefretinden alışılmadık bir sapmaya – yaslanabilir.
Elbette bu seçenekler birbirini dışlamıyor. Pekin, ihtiyatlı bir şekilde savaşa giden çıkış noktalarını araştırırken bile, aynı zamanda zayıflamış Moskova’yı bir vasal devlet olarak daha da yakınlaştırmaya çalışabilir. Ancak savaşı süresiz olarak uzatmak Çin için sonuçsuz kalacak, hem Çin’in hem de sözde ikincil ortağının kaynaklarını gereksiz yere yakacaktır.
Bu makalede ifade edilen görüşler yazara aittir ve Al Jazeera’nin editoryal duruşunu yansıtmayabilir.
