Bu yılki SCO zirvesi, Wagner Grubu’nun isyan girişiminden bu yana Rusya cumhurbaşkanının ilk uluslararası görünümünü işaret ediyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Wagner başkanı Yevgeny Prigozhin’in Haziran ayında kısa süreli bir isyan düzenlemesinden bu yana ilk kez uluslararası bir etkinliğe katılarak Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (SCO) sanal zirvesine katıldı.
Putin Salı günü etkinliğe ev sahipliği yapan Hindistan’ın Başbakanı Narendra Modi, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in yanı sıra Pakistan ve Kazakistan da dahil olmak üzere birçok Orta Asya ülkesinin lider ve temsilcileriyle bir araya geldi.
Forumda güvenlik ve ekonomik işbirliği, terörizm ve uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadele, iklim değişikliği ve Afganistan’daki durumla mücadele konuları ele alındı.
Zirvede Modi, “ŞİÖ, tüm Asya bölgesinde barış, refah ve kalkınma için önemli bir platform olarak ortaya çıkmıştır” dedi.
Bununla birlikte, Rusya’daki son olaylar ve Ukrayna’daki savaşın ortasında, zirvenin siyasi önemi, karmaşık bir ittifaklar ve rekabetler ağını temsil eden bir gruplaşma için çok daha derinlere uzanıyor.
SCO neden önemlidir?
Üye ülkeleri küresel GSYİH’nın yaklaşık yüzde 30’una katkıda bulunduğu ve dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 40’ına ev sahipliği yaptığı için ŞİÖ coğrafi ve ekonomik açıdan önemlidir.
Hindistan, Kazakistan, Çin, Kırgızistan, Rusya, Pakistan, Tacikistan ve Özbekistan tam üyedir. Salı günü, grup İran’ı dokuzuncu üyesi olarak dahil etti. Afganistan, Beyaz Rusya ve Moğolistan ŞİÖ’de gözlemci statüsüne sahipken, altı ülke (Azerbaycan, Ermenistan, Kamboçya, Nepal, Türkiye ve Sri Lanka) diyalog ortağı statüsüne sahip.
SCO, eleştirmenlerin bazen etiketlediği gibi “NATO karşıtı” bir ittifak değildir. Üyeleri ortak askeri tatbikatlar yapmış olsalar da, ekonomik bir blok (Avrupa Birliği gibi) veya askeri ittifak (NATO gibi) değil, bölgesel bir hükümetler arası örgüttür.
Peki nedir? Grup, çok kutuplu bir dünyaya inanan Avrasya ülkelerine, artan küresel jeopolitik gerilimlerin ortasında çıkarlarını dengeleme şansı sunuyor. Ayrıca, Rusya ve Çin’e müttefik olmasalar da onlarla iş yapmaktan mutlu olan ülkelerle daha güçlü bağlar kurmaları için bir platform sağlıyor.
Salı günü, Rusya ve Çin ŞİÖ’nün daha fazlasını yapmasını istediklerini belirttiler. Putin, ŞİÖ ülkeleri arasında daha fazla ekonomik entegrasyon için çağrıda bulunurken, aynı zamanda grubun güvenlik işbirliğini artırması gerektiğini öne sürdü – bu sözler Çin’in Xi’si ve İran Cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi tarafından tekrarlandı.
ŞİÖ’nün kökenleri, Çin ile Sovyet sonrası komşuları Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasındaki sınır anlaşmazlıklarını çözmek için tasarlanmış bir anlaşma olan ve 1996 yılında Şangay’da imzalanan “Şangay Beşlisi” paktına dayanmaktadır.
Bugün, Rusya’nın sınırları boyunca başka bir Sovyet sonrası ülke olan Ukrayna ile devam eden başka bir çatışmayla karşı karşıya.
ŞİÖ’nün Ukrayna savaşına bakışı nedir?
ŞİÖ ülkeleri, Şubat 2022’de Ukrayna’ya tam kapsamlı bir işgal başlattığından beri Rusya’yı eleştirmekten çekindi.
Bununla birlikte, Rusya ile bağlarını sürdürme nedenleri, üyeleri arasında büyük farklılıklar göstermiştir.
Çin, Batılı ulusların Rusya’yı katı yaptırımlarla vurmasının ardından Rusya ile ticareti artırırken, savaş konusunda siyasi olarak kararsız kaldığı için Rusya ile yakın diplomatik bağlarını sürdürdü. Mart ayında, iki lider “yeni bir işbirliği dönemi” üzerinde anlaşmaya varırken Xi, Putin ile görüşmek üzere Moskova’ya gitti.
Rusya’nın eski bir dostu olan Hindistan, hassas bir denge oyunu oynamaya çalıştı. Savaş başladığından beri indirimli Rus petrolü alımlarını önemli ölçüde artırdı, Moskova ile üst düzey temaslarını sürdürdü ve Ukrayna’daki savaşı kınayan BM kararlarına düzenli olarak çekimser kaldı.
Bununla birlikte, Batılı ülkelerle de ilişkilerini sürdürdü ve zaman zaman dolaylı olarak Rusya’nın eylemleriyle ilgili bazı endişelerini dile getirerek BM Sözleşmesi’nin, uluslararası hukukun ve devletlerin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygının önemini vurguladı.
İran, Rusya’yı desteklemede en aktif ülke oldu ve yaptırımlardan yıpranmış ülke umutsuzca yeni ekonomik cankurtaran yolları ararken Moskova ile birkaç askeri anlaşma imzaladı.
SCO ne kadar birleşik?
ŞİÖ’nün bazı üyeleri arasında gerginlikler var.
En kalabalık iki ülke olan Çin ve Hindistan, dağlık Ladakh bölgesindeki tartışmalı sınırları boyunca konuşlanmış binlerce askerin karıştığı yaklaşık üç yıllık bir soğukluk yaşadı.
Her iki taraf da, Çin ile Hindistan’ın elindeki bölgeleri batıda Ladakh’tan Hindistan’ın doğusundaki ve Çin’in tamamı üzerinde hak iddia ettiği Arunaçal Pradeş eyaleti ile ayıran fiili sınır boyunca topçu, tank ve savaş uçaklarıyla desteklenen binlerce askeri personel konuşlandırdı.
Hindistan ve Pakistan da zar zor konuşuyor, onlarca yıllık gerilimleri yüksek. Zirvede Modi, Keşmir ve ötesindeki savaşçılara sözde desteğine işaret ederek Pakistan’a saldırdı.
Son zamanlarda Kazakistan, Rusya’dan uzaklaşma belirtileri gösterdi. Haziran ayında ülke, Rusya Güvenlik Konseyi’nin Batı’yı egemen ulusların işlerine müdahale ederek Rusya ile Kazakistan’ın arasını açmakla suçlamasına neden olan sürpriz bir hareketle Suriye ihtilafını çözmeyi amaçlayan müzakerelere ev sahipliği yapmayı durdurma kararı aldı.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev de Rusya’nın Saint Petersburg kentinde düzenlenen yıllık ekonomik foruma katılmayacağını açıkladı. Almatı bunun yerine alt düzey yetkililerin herhangi bir açıklama yapmadan katılacağını söyledi.
