Schrödinger’in soykırımı

Boşnakların soykırım konusunda tecrübesi var. Sadece geleceğinin işaretleri değil. Sadece bunun olduğu gerçeği değil. Ama aynı zamanda “Schrödinger’in soykırımı” dediğimiz şu tuhaf olgu da var: soykırımın aynı anda hem yüceltilmesi hem de inkar edilmesi. Soykırımın hukuki niteliğinin sistematik olarak görecelileştirilmesi ile soykırım politikalarının ve sonuçlarının sürekli takip edilmesi arasında acımasız bir dans var.

Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (ICTY) verdiği kararlara rağmen iyileşemedik. Etnik açıdan temizlenmiş Sırp Cumhuriyeti hâlâ Sırp soykırım projesinin zaferi olarak duruyor.

Bosna tarihi “bir daha asla” mantrasının anlamsızlığını gösterdi ve Gazze şimdi bunu doğruluyor. Halkımın soykırımına İsrailli yetkililerin şu anda benimsediği söylemin aynısı eşlik ediyordu: Avrupa ile “Müslüman barbarlar” arasında duran tek şeyin soykırımcı bir ordu olduğunu iddia ediyorlar.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra yıllar boyunca Holokost hakkındaki bilgileri küreselleştirmek için çabalayan Yahudilerin, hayatta kalanların sayısı azalmaya başladıkça ciddi Holokost inkarıyla karşı karşıya kalmalarına sık sık üzülmüşümdür. Hayatta kalan İsveçli Hédi Fried (98) ve Emerich Roth (97) yakın zamanda öldü; bu, Yahudi cemaati ve “bir daha asla” yeminini yerine getirmeye çalışanlar için büyük bir kayıptı.

Buna karşılık Bosnalılar soykırımın inkarını yaşıyor, hayatta kalan bizler ise hâlâ hayattayız. Soykırım uzmanı Gregory Stanton, soykırımın 10 aşaması olduğunu, sonuncusunun inkar olduğunu savundu, ancak biz fiilen 11. aşamayı yaşıyoruz: yüceltme ve zafer kazanma.

Kaynaklarını yalnızca 1990’larda yaptıkları soykırımın tarihsel revizyonizmine yatırmakla kalmayıp, aynı zamanda bunu tekrarlamakla da fiilen tehdit eden insanlar var. Sık sık Bosna’nın “nihai çözümünün” gerektiği gibi sonuçlandırılmadığını söylüyorlar. Benim memleketim, Sırp Cumhuriyeti’nin idari başkenti Banja Luka’da, savaş suçluları Radovan Karadžić, Ratko Mladić, Biljana Plavšić ve Slobodan Milošević’in yüzlerinin yer aldığı tişörtler satın alabilirsiniz. Ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de öyle.

Uluslararası Adalet Divanı’nın (UAD) zaten makul bir soykırım olarak nitelendirdiği İsrail’in Gazze saldırısı konusunda, İsrailli politikacılar ve propagandacılar arasında bu saldırının hala devam ettiğini görüyoruz. Başta Almanya olmak üzere, korkunç soykırım geçmişine sahip Batılı ülkelerde daha da fazla inkar var.

Batılı hükümetler ve medya, İsrail’in savaş suçlarını sistematik bir şekilde örtbas etmeye ve bunları ifşa etmeye çalışanlara zorbalık yapmaya çalışıyor. İfade özgürlüğünü ve İsrail’e yönelik eleştiriyi suç saymayı amaçlayan yasalar kısa sürede teklif ediliyor.

Aynı zamanda bu soykırımın yüceltilmesi de sosyal medyada gerçek zamanlı olarak yayınlanıyor. Binlerce takipçisi olan hesaplar, İsrail askerlerinin savaş suçu işlediğine dair görüntüler yayınlıyor. İnsanlar, itibarsızlaştırıcı içerik için bile övgü istiyorlar. Filistinliler o kadar insanlıktan çıkarıldı ki, cellatlar şiddet içeren eylemlerinin sadece ahlaki açıdan haklı değil aynı zamanda asil olduğuna ve yaptıkları “iyi işlerle” gurur duymaları gerektiğine derinden inanıyorlar.

Sırp yetkililer toplama kamplarını yabancı gazetecilerden gizlemek için çok şey yaptı. Defalarca toplu mezar taşıyarak katliamları örtbas etmeye çalıştılar. Buna karşılık, İsrailli askerlerin kibri, onları işlerine ait sayısız görüntü ve video üretmeye itiyor: yıkım alanlarından sevdiklerine sevgi dolu mesajlar, Filistinli olan her şeyle alay edilmesi, soykırım söyleminin gururlu tekrarları.

Fransız filozof Jean Baudrillard haklıydı: Biz postmodern insanlar ne yaparsak yapalım kendimizi dünyaya duyurmak isteriz. Hamas’ın 7 Ekim’de kameralarının açık olmasına şaşırmadığım gibi, İsrail ordusunun da savaş suçlarını yayınlamasına şaşırmadım.

Hamas’ın suçlarını aklamaya yönelik girişimler gördük, ancak İsrail ordusunun suçlarını meşrulaştırmanın bir yolu olarak bu suçları daha da korkunç göstermeyi amaçlayan propaganda kampanyalarını da gördük. Bu arada Filistinliler karşılaştıkları zulmü ayrıntılı olarak bildirme zorunluluğu hissettiler. Bu kadar acı çeken insanların, inanılmak, insanlaştırılmak, acınmak için, yardım çığlıkları duyulsun diye, akla hayale sığmayacak katliamları kaydedip yayınlamaya zorlanması sapkınlıktır.

Farklı bir zamanda yaşadığımızı düşünüyoruz ama İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun hükümeti eski kuralların hala geçerli olduğunu tüm dünyaya gösterdi. İsrailli tarihçi Yuval Noah Harari, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana savaşlarda daha az insanın öldüğü konusunda haklı olsa da İsrail, ulusların şiddet yoluyla kurulduğu gerçeğini doğrulamaya devam ediyor.

Gazze’de eski dünya düzeni intikamla geri geldi. Batılı güçler, inşa etmekle övündükleri medeniyetin ruhuyla hareket etmenin tam tersini yapıyorlar. Saldırganı silahlandırdılar ve sivillerin gelişigüzel katledilmesine, aç bırakılmasına ve kültür katliamına yardım ettiler. Medyayı mağdurları insanlıktan çıkarmaya ve suçları örtbas etmeye teşvik ettiler. Ve son olarak UAD’nin açık kararına rağmen yardımı kestiler.

UAD’nin Gazze duruşmasındaki İsrailli yargıcın bile Filistinli sivillere insani yardım sağlanması lehinde oy kullandığını burada belirtelim. Holokost’tan sağ kurtulan biri olarak elbette en azından bunu yaptı.

Batı medyasının bilgiyi gizlemeye yönelik şaşırtıcı çabalarına rağmen Batı’da kamuoyunda önemli bir değişim yaşandı. Bu İsrail için zamanlamanın kötü olduğu anlamına geliyor. Netanyahu ve seleflerinin soykırım projelerini onlarca yıl önce bitirmeleri gerekirdi.

O zamanlar gerçeğin ortaya çıkması için daha az yol vardı. Yerler etnik temizliğe tabi tutuldu, otoparkların altına toplu mezarlar gömüldü. Filistin’in Tantura köyündeki bir katliamla ilgili 2022 tarihli bir belgeselde röportaj yapan İsraillilerin açıkça belirttiği gibi, kimse izlemediği için bundan paçayı sıyırdılar.

Ancak dünyanın her yerindeki insanlar şu anda izliyor ve bunu durdurmak için harekete geçmemenin hiçbir mazereti yok.

Tarih gösteriyor ki, bir soykırım gerçekleştiğinde geri dönüş yoktur. Almanya’da ve diğer ülkelerde altı milyon Yahudi ve onların milyonlarca doğmamış torunları kayıp. Birçoğu Asya ve Afrika’daki ülkelerde kayıp. Asla geri dönmeyecekler.

Almanlar özür dilemiş, anma merkezleri inşa etmiş, tarihi araştırmaları finanse etmiş ve bilim ve edebiyat ödülleri tesis etmiş olabilir, ancak gerçek ortada. İsrail devleti, Yahudilerin kaybettiklerini asla geri alamayacaklarının sürekli bir hatırlatıcısıdır.

Ulus inşasının yasaları entropi gibidir. Bu tek yönlü bir yoldur. Biz Bosnalılar da bunu çok iyi biliyoruz. Savaş suçlularının tüm mahkumiyetlerine rağmen, Sırp Cumhuriyeti yetkilileri hâlâ kendilerine verilen hediyenin tadını çıkarıyor: Bosna’nın yarısı, güzel ve temiz. Sırbistan’a yönelik ayrılma ve ilhak tehditleri devam ediyor. Büyük Sırbistan hayali ufukta görünüyor. Avrupa Birliği’nde Büyük Sırbistan. Belki NATO’da bile olabilir.

Hiçbir barış süreci toprakları geri almayacak ve Bosna-Hersek’i tüm vatandaşlar için eşit haklara sahip çok ırklı bir devlet olarak yeniden yaratamayacak. Bosna, üç etnisitenin hüküm sürdüğü ve Yahudiler ve Romanlar gibi diğer etnik grupların eşit siyasi haklara sahip olmadığı bir etnik devlet olmaya devam ediyor.

İsraillilerin Büyük İsrail konusunda büyük hayaller kurduğunu görüyoruz. Eğer dünya (bu ne anlama geliyorsa) İsrail’in Gazze’yi almasına izin verirse, UAD tüm savaş suçlularını mahkum etse bile İsrail asla Filistinlilere geri dönmeyecek. Bazıları için sembolik bir adalet olabilir ama pratikte tarih kitaplarında defalarca tartışılan, geri dönüşü olmayan bir kayıp olacaktır.

Netanyahu, hükümetindeki diğer herkes gibi, savaş suçlusu olarak cezalandırılsalar bile gelecek kuşakların bunu sindireceğini biliyor. İyi ve kötü yanları olan karmaşık insanlar olarak onlar hakkında filmler yapılacak. Birçoğu onları yüceltecek ve aklayacaktır. Bibi tişört endüstrisi iyi işler yapacak.

Bazı İsrailliler halihazırda Gazze’yi gayrimenkul açısından düşünüyor. Gelecek bugüne müdahale ediyor. Schrödinger’in soykırımını canlı izliyoruz, sanki çoktan tarih olmuş gibi, sanki zaten gelecekteymişiz gibi analiz ediyor, uzaktan izliyoruz. Neredeyse kuantum (karışık) bir soykırıma benziyor.

Savaşa karşı olan ama soykırımı inkar eden bazı İsraillileri anlıyorum, tıpkı kendi adlarına zulüm yapıldığını hayal edemeyen bazı Sırpları anladığım gibi. Ancak yine de yeni bir zamanın ruhu doğuyor ve uluslararası hukuka olan ilgi artıyor. Zaman değişiyor ama nereye gidiyoruz? Ve daha da önemlisi oraya vardığımızda ne olacağız?

Bu makalede ifade edilen görüşler yazara aittir ve Al Jazeera’nin editoryal duruşunu yansıtmayabilir.