On yıl önce Rusya Kırım’ı ilhak ederek Ukrayna’da savaşın yolunu açtı

7 Mart 2014’te, 30’lu yaşlarının sonlarında, kısa saçlı, iri yapılı bir adam, dört düzine “gönüllüden” oluşan düzensiz bir sıraya seslendi.

Yanında kurşun geçirmez yelek giymiş, yeşil üniformalı, hiçbir amblemi olmayan üç adam vardı.

Yaşları 20 ile 50 arasında değişen erkek kalabalığı, Ukrayna’nın Kırım’ındaki bir liman olan Sevastopol’da Stalinist dönemden kalma beyaz bir hükümet binasının önünde toplandı.

Deniz kıyısından yokuş yukarı, devasa sekoyaların, çiçek açan kiraz ağaçlarının ve ellerinde “Referandum yoluyla Rusya’da” ve “Rusya’ya, evime gitmek istiyorum” yazılı posterler tutan yaşlı kadınların yanındaydılar.

Adam, sekiz gün sonra Moskova’da Karadeniz yarımadasının Rusya’ya “dönüşü” konusunda bir “referandum” düzenleyeceğini ve adamların “provokasyonları önleyecek” yeni oluşan bir “meşru müdafaa birimi” olduğunu söyledi.

Onlara bir not defteri ve ses kayıt cihazıyla yaklaştım ve hemen iki “gönüllü” tarafından ele geçirildim.

“Burada bir casus var!” diye bağırdılar, kollarımı büktüler ve beni ezmeye hazırlandılar.

Ancak eğitmen onlara ve bana beklememizi söyledi.

Yarım saat boyunca konuşmaya devam etti ve kalabalığa, Sevastopol dışındaki bir askeri üste eğitim alacaklarını ve “rahat kıyafetler” ve spor ayakkabılarla gelmeleri gerektiğini söyledi.

Gönüllülerden biri ona ateşli silah getirmeleri gerekip gerekmediğini sordu. Diğerleri de onaylayarak başını salladı.

“Silahınıza el attığınızda silahlı bir suç örgütüne dönüşüyoruz. Ancak bir şey olursa her birim ateşle desteklenecek” dedi eğitmen.

Toplantı sonrasında basın kimliğimi kontrol etti ve kendisinin Rusya’nın hassas Kuzey Kafkasya bölgesinde görev yapmış ve Kırım’a “gönüllü” olarak gelmiş emekli bir istihbaratçı olduğunu söyledi.

Bana, “Gruplarımız zorluklara, provokasyonlara yanıt vermek zorunda kalacak çünkü kasabada polis sıkıntısı var” dedi. “NATO propagandası iş başında.

“Amacımız ilk atışın engellenmesi. İlk atış olursa kargaşayı durduramazsınız” dedi.

Kibarca adının ne olduğunu söylemeyi reddetti.

‘Küçük yeşil adamlar’

İlk atış gerçekleşmedi ama 10 yıl önce Kırım’da yaşananlar, Ukrayna ile Rusya arasında bugünkü savaşın yolunu açtı.

20 Şubat 2014’te, Kırım bölgesel parlamentosu başkanı ve Rus siyasetçi Vladimir Konstantinov, yarımadanın Rusya’ya “dönüşünü” “dışlamadığını” söyledi.

Aynı gün, Ukrayna’nın Kırım bölgesinde işaretsiz üniformalı binlerce silahlı adam ortaya çıktı.

Onlar, Kiev’de Rusya yanlısı Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç’in birkaç gün içinde görevden alınmasına neden olacak Batı yanlısı protestoların zaferine karşılık verdiler.

“Küçük yeşil adamlar” veya “kibar insanlar” olarak adlandırılan askerler yerel halkla veya gazetecilerle etkileşime girmezken, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Moskova’da “onların orada olmadığını” söyledi.

Ukrayna askeri, deniz ve hava üslerinin yanında göründüler ve Kiev’deki geçici hükümet, Kırım’daki Ukraynalı askerlere tek el ateş etmeden ayrılmalarını emretti.

Binlerce polis memuru ve hükümet yetkilisinin yanı sıra çok sayıda asker, küçük bir siyasi figür ve “Goblin” lakaplı eski mafya patronu Sergey Aksyonov’un oluşturduğu Rusya yanlısı “hükümet”e katıldı.

Aralarında o dönemde Kırım kıyı savunması başkan yardımcısı olan Ihor Voronchenko’nun da bulunduğu bazı askerler gözaltına alındı.

“Zaman, mekan duygusunu kaybettiğinizde penceresiz, tek başına bir hücre vardı. Bu insanı psikolojik olarak etkiliyor” dedi Voronchenko, 2018 yılında Ukrayna donanmasının başındayken bana.

Ateş açılmadı ama kan döküldü.

4 Mart’ta bir “meşru müdafaa” birimi, Kırım Tatar protestocusu Reşat Ametov’u kaçırdı.

Kendisi diğer rehinelerle birlikte Kırım’ın idari başkenti Akmescit’te tutuldu ve bir hafta boyunca işkence gördü.

Çıplak, morarmış vücudu 15 Mart’ta başı plastiğe sarılı, gözleri çıkarılmış halde bulundu.

Bir gün sonra “referandum” gerçekleşti.

Yalnızca bir avuç okul ve hükümet binası “oy verme yeri” olarak kullanıldı, böylece coşkulu Rusya yanlısı “seçmenler”, özellikle de Sovyet gençliklerine nostalji duyan yaşlılar, kitlesel oylama yanılsaması yaratarak oy verme yerleri olarak kullanıldı.

Moskova, Kırımlıların yüzde 90’ının Rusya’ya katılma yönünde oy kullandığını ancak “referandumun” Ukrayna ya da başka bir ülke tarafından tanınmadığını söyledi.

21 Mart’ta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Kırım’ı Rusya’nın bir parçası ilan etti.

İlhak, onun azalan onay oranını atmosferik yüzde 88’e yükseltti ve bazı Ruslar bunu SSCB’yi yeniden kurmanın ilk adımı olarak gördü.

Orta Doğu’daki bir dizi kitlesel protesto olan Arap Baharı’na yanıt olarak Kremlin, doğu ve güneyde Rusça konuşulan Ukrayna bölgelerinde protestoları alevlendiren bir “Rus Baharı” fikrini ortaya attı.

Neden Kırım?

Eski Yunanlılar, Romalılar, Moğollar ve Türkler, Büyük İpek Yolu’nun en batı ucu olan Kırım’a karşı çıktılar.

Müslüman devleti Cengiz Han’ın torunları tarafından yönetilen ve Osmanlı Türkiyesi ile müttefik olan Kırım Tatarlarından 1783 yılında ilhak eden Rus çarlarının tacında bir mücevher haline geldi.

Çarlar ve komünistler, Kırım’ın Karadeniz’i kontrol etme konusundaki son derece stratejik önemini anladılar ve Nazi Almanyası, 2. Dünya Savaşı sırasında Kırım’ı işgal etti.

Sovyet diktatörü Joseph Stalin, Tatarları Nazilerle “işbirliği yapmakla” suçladı ve 200.000 kişilik topluluğun tamamının Orta Asya’ya sınır dışı edilmesini emretti.

“Sabahın erken saatlerinde kapı büyük bir gürültüyle çalındı. ‘Anne, babam savaştan döndü’ diye bağırdım. Ama bize toparlanmaya başlamamızı söyleyen iki asker vardı” diyen o sırada 10 yaşında olan tarihçi Nuri Emirvaliyev, 18 Mayıs 1944 tehcirini anlattı.

Küçük kız kardeşi de dahil olmak üzere yarıdan fazlası yolda öldü.

“Duruş sırasında askerler ‘Ölen var mı? Onları dışarı çıkarın!’” diye hatırladı Emirvaliyev.

Hayatta kalan nadir kişilerin ve onların soyundan gelenlerin 1980’lerin sonlarında Kırım’a dönmelerine izin verildi ve evlerinin etnik Ruslar ve Ukraynalılar tarafından işgal edildiğini ve güvenilmeyen ve karalanan bir azınlık haline geldiklerini gördüler.

Kırım, 1954 yılında, kurak iç bölgelerde tarımı mümkün kılan ve şehir merkezlerinin büyümesini tetikleyen Kuzey Kırım Kanalı’nın inşası sırasında Sovyet Ukrayna’nın bir parçası haline getirildi.

Moskova, Kırım’ı bir Sovyet Rivierası’na dönüştürdü ve milyonlarca eski Sovyet vatandaşı hâlâ oradaki tatillerini anıyor.

1991’de Sovyet çöküşü ve Ukrayna’nın bağımsızlığından sonra, Kırım ağırlıklı olarak Rusça konuşulmaya devam etti, sakinleri çoğunlukla Moskova’ya sadıktı ve Rusya’nın Karadeniz Filosu Sivastopol’da bulunuyordu.

‘Bir hiç uğruna öldü’

2000’li yıllardan bu yana, Moskova belediye başkanı Yuri Luzhkov da dahil olmak üzere Rus politikacılar, Kırım’ı ziyaret etmeye ve bölge sakinlerini açıkça Rusya ile “yeniden birleşmeye” çağırmaya başladı.

Kiev merkezli analist Aleksey Kushch, Al Jazeera’ye yaptığı açıklamada, bu arada Ukraynalı siyasi elitlerin yarımadanın gelişimine pek dikkat etmediğini ve “yolsuzluğun yerel elitleri merkezi elitlere bağlayacağını düşünerek” yolsuzluğun gelişmesine izin verdiğini söyledi.

Ancak 2014 yılında Kırım elitlerinin Kiev’deki Batı yanlısı isyanın başarısını görüp “yolsuzluğun sorumluluğundan” korktukları ve ilhakı tercih ettikleri zaman bu uygulamanın boşa gittiğini söyledi.

İlhakı, Rus yetkililerin gelişi ve yaygın yolsuzluğun dönüşümü izledi.

Mülkiyet haklarında büyük bir revizyon gerçekleştirdiler ve sahil otelleri, üzüm bağları, bir film stüdyosu da dahil olmak üzere binlerce mülkü kamulaştırdılar.

75 yaşındaki Alexander Strekalin, Yalta limanındaki küçük kafeteryasının ele geçirilmesine direndi.

Eylül 2017’de kendini asetonla ıslattı, çakmağı yaktı ve üç gün sonra acı içinde öldü.

Dul eşi Mila Selyamieva bana “Bir hiç uğruna öldü” dedi.

Bu arada Kremlin ve Moskova yanlısı yetkililer, laik muhalifler ve dindar Kırım Tatarları da dahil olmak üzere eleştirmenlere yönelik bir baskı başlattı ve düzinelerce kişiyi “aşırılık” ve “Rusya’nın anayasal düzenine tecavüz” iddiasıyla hapse mahkûm etti.