Meksika’dan İran’a, büyükelçiliklere saldırılar neden bu kadar tartışmalı?

Ekvador polisinin eski Ekvador Başkan Yardımcısı Jorge Glas’ı tutuklamak için Cuma günü Quito’daki Meksika büyükelçiliğine baskın yapmasının ardından Meksika ve Ekvador diplomatik bir tartışmaya girdi.

Glas, Aralık ayından bu yana Meksika büyükelçiliğine siyasi sığınma talebinde bulunuyordu ve iki kez yolsuzluktan suçlu bulunmuştu.

Ancak Ekvador polisinin Meksika büyükelçiliğine saldırısı son günlerde diplomatik bir misyona yapılan tek saldırı değildi. 1 Nisan’da İran’ın Suriye’nin başkenti Şam’daki konsolosluğu, İsrail’in şüpheli bir füze saldırısında yıkıldı. Saldırı gerçekleştiğinde konsoloslukta çok sayıda İslam Devrim Muhafızları Birliği’nin (IRGC) askeri danışmanı bulunuyordu ve IRGC’nin açıklamasına göre yedi kişi öldürüldü.

Bu olaylar, geleneksel müttefikleri olan Meksika ve İran’ın ötesine geçen bir kınama dalgasına yol açtı. Peki diplomatik misyonlara yönelik saldırılar neden bu kadar büyük bir mesele ve Meksika ile İran nasıl tepki verdi?

Meksika ve İran nasıl karşılık verdi?

Quito’daki büyükelçiliğe yapılan saldırının ardından Meksika Devlet Başkanı Andres Manuel Lopez Obrador, X gönderisinde olayın “otoriter bir eylem” ve “uluslararası hukukun ve Meksika’nın egemenliğinin açık bir ihlali” olduğunu yazdı.

Dışişleri Bakanı Alicia Barcena, X’te Meksikalı diplomatik personelin Ekvador’u derhal terk edeceğini söyledi. Pazartesi günü Meksika, Ekvador aleyhindeki davayı Uluslararası Adalet Divanı’na (UAD) götürmeyi planladığını söyledi.

Bu arada İran, Şam’daki misyonuna yönelik saldırıya yanıt verme sözü verdi ve seçeneklerini değerlendiriyor.

Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nasser Kanani yaptığı açıklamada, İran’ın “tepki gösterme hakkını saklı tuttuğunu ve tepkinin türüne ve saldırganın cezalandırılacağına karar vereceğini” söyledi.

İran’ın Suriye Büyükelçisi Hossein Akbari, Tahran’ın tepkisinin “belirleyici” olacağını söyledi.

İran’ın önündeki seçenekler, İsrail’e karşı, sahipsiz insansız hava aracı saldırıları gibi açık eylemlerden, İsrail’in diplomatik tesislerine saldırılara kadar uzanıyor. Şam olayının ardından İsrail, tedbir amacıyla dünya çapındaki 28 büyükelçiliğini geçici olarak kapattı.

Büyükelçiliklere saldırılar neden bu kadar önemli?

Konsolosluk İlişkileri Viyana Sözleşmesi, 1963 yılında imzalanan ve egemen devletler arasındaki konsolosluk ilişkilerini düzenleyen uluslararası bir anlaşmadır. BM Konsolosluk İlişkileri Konferansı sonrasında imzalandı.

Viyana Konvansiyonu, büyükelçiliklerin dokunulmaz olduğunu ve ev sahibi ülkelerin yerel kolluk kuvvetlerinin elçiliklere girmesine izin verilmediğini hükmetmektedir. Sadece misyon şefinin izniyle girebilirler.

Uluslararası hukuka göre, ülkelerin büyükelçilikleri, onlara ev sahipliği yapan ülkenin değil, kendi egemen bölgeleri olarak kabul edilir.

Diplomatların ayrıca diplomatik veya konsolosluk dokunulmazlığı vardır; bu da onların ev sahibi ülkenin bazı yasalarından muaf tutulabilecekleri ve tutuklanma veya gözaltına alınmaya karşı korunabilecekleri anlamına gelir.

Ancak, ev sahibi ülke tarafından istenmeyen kişi ilan edilebilirler; bu, ev sahibi ülkenin yabancı bir konsolosluk personelini kendi ülkesine geri göndermesine izin verildiği anlamına gelir.

Aslında bu, Şam’daki İran konsolosluğunun bombalanmasının – uluslararası hukuka göre – İran topraklarına yönelik bir saldırıyla eşdeğer olduğu anlamına geliyor. Ekvador polisinin Quito’daki eylemi de aynı şekilde polis memurlarının Meksika hükümetinin onayı olmadan birini tutuklamak için Meksika’ya girmesiyle aynı anlama geliyordu.

Büyükelçiliklerin veya konsoloslukların muhalifleri barındırdığı zamanlar

Meksika’nın Glas’a sığınma teklif etme kararı, birçok büyükelçiliğin kendi ülkelerinde tutuklanma, şiddet ve hatta ölümden korkan muhalifleri veya siyasi sığınmacıları barındırdığı asırlık bir geleneğin devamı. İşte son onyıllardan öne çıkan bazı örnekler.

• Mart ayı sonlarında Arjantin Devlet Başkanı Javier Milei’nin ofisi, Venezuela muhalefet koalisyonu üyelerinin Caracas’taki Arjantin büyükelçiliğine sığındığını duyurdu.
• Avustralya’da doğan WikiLeaks’in kurucusu Julian Assange, İngiliz ve ABD’li yetkililerle yaşanan hukuk savaşının ortasında 2012-2019 yılları arasında Londra’daki Ekvador büyükelçiliğine sığınma hakkı buldu. Londra mahkemesinin tecavüz iddiaları nedeniyle Assange’ın İsveç’e iade edilmesine karar vermesi ve itirazının reddedilmesi üzerine büyükelçiliğe girdi. Ekvador 2019’da sığınma hakkını iptal etti.
• Eski Maldivler Devlet Başkanı Mohamed Nasheed, mahkemenin tutuklama emri çıkarmasının ardından hayatına yönelik tehdit raporlarının ardından Male’deki Hindistan Yüksek Komisyonu’na sığındı. Hindistan’ın özgürlüğü için bir anlaşmaya varmasının ardından nihayet ayrıldı.
• Çinli sivil haklar aktivisti Chen Guangcheng, 2012 yılında ev hapsinden kaçtı ve Pekin’deki ABD büyükelçiliğine sığınma talebinde bulundu.
• Eski Afganistan Devlet Başkanı Muhammed Necibullah, 1992 yılında silahlı gruplar tarafından uzaklaştırıldıktan sonra Birleşmiş Milletler Afganistan Özel Misyonu yerleşkesine sığındı. Taliban Kabil’i ele geçirdiğinde, 1996 yılında Necibullah’ı hâlâ sığınmaktayken öldürdüler.
• Doğu Almanya’nın eski lideri Erich Honecker, Berlin Duvarı’nı geçmeye çalışan Doğu Almanların ölümüyle ilgili olarak Almanya’da suçlanmıştı. 1991 yılında Moskova’daki Şili büyükelçiliğine sığındı.

Büyükelçiliklerin veya konsoloslukların saldırıya uğradığı zamanlar

Uluslararası hukuk kapsamındaki korumalara rağmen, diplomatik misyonlar sıklıkla saldırılara maruz kalıyor; ancak bu saldırılar genellikle doğrudan ev sahibi hükümetlerden gelmiyor. İşte son yıllardan bazı örnekler.

• Küba Dışişleri Bakanı Bruno Rodriguez Parrilla sosyal medyada, Eylül 2023’te bir saldırganın ABD’nin başkenti Washington DC’deki Küba büyükelçiliğine iki Molotof kokteyli ile saldırdığını duyurdu.
• Temmuz 2023’te protestocular, Stockholm’deki Irak büyükelçiliği önünde Kur’an’ın ikinci kez yakılması olması beklenen olay nedeniyle Bağdat’taki İsveç büyükelçiliğine baskın düzenledi. Bundan kısa bir süre sonra Irak, İsveç’in büyükelçisini sınır dışı etti.
• Eylül 2022’de Kabil’deki Rus büyükelçiliğinin girişine yakın bir intihar saldırısı gerçekleşti. Ölen altı kişiden ikisi büyükelçilik çalışanlarıydı.
• Temmuz 2021’de Paris’teki Küba büyükelçiliğine gaz bombalarıyla saldırı düzenlendi, ciddi hasar meydana geldi ancak yaralanan olmadı.
• 2012 yılında Libya’nın Bingazi kentindeki ABD konsolosluğuna düzenlenen saldırıda ABD büyükelçisi ve üç kişi daha öldürüldü.
• Temmuz 2008’de Kabil’deki Hindistan büyükelçiliğine düzenlenen intihar saldırısında 58 kişi ölmüş, 140’tan fazla kişi de yaralanmıştı.
• 7 Ağustos 1998’de Nairobi ve Dar-es-Salaam’daki ABD büyükelçiliklerine kamyonlu bombalı saldırılar düzenlendi ve 220’den fazla kişi öldü.