Moskova geniş bir mahallede varlığını sürdürmeye çalışırken çoğu lider çatışmayı önlemek için dikkatli bir çizgi izliyor.
Taşkent, Özbekistan – Rus milletvekili olan ayrılıkçı bir savaş ağası, Moskova’ya Özbekistan’ı ve vatandaşları iş aramak için kuzeye akın eden diğer Orta Asya ülkelerini ilhak etmesi çağrısında bulunurken “şaka yapmadığını” söyledi.
“Göçmen göçmenlerin bize geldikleri tüm bölgelerin basit bir şekilde ilhak edilmesini, onlara bulundukları yerde Rusça öğretilmesini içtenlikle destekliyorum. Burada değil, örneğin Özbekistan’da” diyen Ukrayna’nın Donbas bölgesindeki ayrılıkçılar adına savaşan ve şu anda Kremlin yanlısı sosyalist bir parti olan Adil Rusya’nın eşbaşkanlığını yapan romancı Zakhar Prilepin, Aralık ayında Moskova’da düzenlediği basın toplantısında şöyle konuştu:
Prilepin’in açıklaması Taşkent ve Moskova’nın derhal yalanlamasına yol açtı.
Özbek milletvekili Inomjon Kudratov, Telegram mesajlaşma uygulamasındaki bir gönderide, “Bu kadar küstahça dile getirilen görüşler uluslararası hukuka ve sağduyuya aykırıdır” diye yazdı.
Rusya Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Maria Zakharova, Moskova ile Taşkent arasındaki “kapsamlı, stratejik ittifakı” överken, Prilepin’in sözlerinin “Rusya’nın resmi pozisyonunu uzaktan bile yansıtmadığını” söyledi.
Rusya’nın Ukrayna’yı geniş çaplı işgaline başlamasından bu yana geçen iki yıl içinde, eski Sovyet Orta Asya’sının beş ülkesi de Moskova ve diğer güçlerle olan “ittifaklarını”, onlardan ekonomik ve politik olarak fayda sağlamak amacıyla değiştirdiler.
Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Türkmenistan’dan oluşan 75 milyonluk kaynak zengini Müslüman bölgesi stratejik olarak Rusya, Çin, İran ve Afganistan arasında yer alıyor ve liderlerinin yollarını bu kadar çeşitli bir mahallede yönlendirmeleri gerekiyor.
Batı yaptırımları nedeniyle dışlanan ve aksayan Rusya, zayıf göbeği olarak gördüğü bölgede zayıflayan nüfuzunu korumaya çalışırken, Orta Asya elitleri uluslararası profillerini yükseltmek ve kasalarını doldurmak için her fırsatı değerlendiriyor.
Londra merkezli bir düşünce kuruluşu olan Orta Asya Durum Tespiti başkanı Alisher Ilkhamov, Al Jazeera’ye şöyle konuştu: “Özbekistan da dahil olmak üzere Orta Asya ülkeleri, savaşa karşı azami derecede pragmatik bir yaklaşım geliştirdiler.”
Hedeflerinin “savaşın yarattığı durumdan maksimum karı elde etmek ve aynı zamanda önemli küresel oyuncularla çatışma başlatmamak” olduğunu söyledi.
“Bu durumu çok vektörlü politikanın en alaycı versiyonu olarak adlandırıyorum.”
İhracat ve göçmenler
Bölge liderleri, Moskova’nın Ukrayna’nın dört bölgesini ilhak etmesini ve 2014’te Kırım’ı ele geçirmesini tanımamayı tercih etti.
Sonuç olarak, diğer küresel oyunculardan diplomatik faaliyetler ve anlaşma teklifleri, yüklü krediler ve yatırımlar telaşı yaşanıyor.
Geçtiğimiz Mayıs ayında beş bölgesel liderin tümü, Çin’in antik imparatorluk başkenti Xian’da düzenlenen ilk Orta Asya Zirvesi’ne katıldı.
Pekin onlara on milyarlarca dolar değerinde kredi ve yatırım teklif etti.
Dört ay sonra, New York’taki Birleşmiş Milletler Genel Kurulu oturum aralarında Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Joe Biden ile buluştular.
Ayrıca insansız hava araçları, mikroçipler, elektronik cihazlar, araçlar ve Rusya’nın askeri-endüstriyel kompleksi tarafından kullanılabilecek diğer her şeyin “çift amaçlı” malların yeniden ihracatından elde edilen astronomik karlar var.
İlkhamov, “Batı’nın bir avuç Orta Asya şirketine uyguladığı ikincil yaptırımlara sivrisinek ısırığı bile denemez” dedi. “Kesinlikle etkisizler çünkü transit ihracatla uğraşan yüzlerce olmasa da düzinelerce şirket var.”
Yönetici seçkinlerin paravan şirketler aracılığıyla kendilerini zenginleştirme eğiliminde olduğunu ve Batı’nın bireysel yaptırımlar uygulayarak onlara düşman olmaktan çok korktuğunu söyledi.
Kazakistan’ın finans başkenti Almatı’daki bir işadamı, Al Jazeera’ye kimliğinin gizli kalması kaydıyla, bölgesel hükümetlerin “çift amaçlı” ürünlerin Rusya’ya ihracatını yasaklasa da, “yasağı aşmanın birçok yolu olduğunu” söyledi.
Çipleri askeri kullanım için yeniden donatılabilen çamaşır makineleri ve buzdolapları, yarı iletkenler, bilgisayarlar, kameralar, akıllı telefonlar ve kulaklıkların yanı sıra pahalı deri giysiler, parfümler ve kozmetiklerin Rusya’ya yeniden ihracatı Orta Asya cumhuriyetlerinin her birinde hızla arttı.
Diğer bir fayda ise, Prilepin tarafından kötü Rusçası kınanan ve Ukrayna’nın ön saflarına zorunlu seferberlik vakalarına rağmen paraları artan milyonlarca Orta Asyalı göçmen işçiye olan talebin artmasıdır.
Göçmen sayısının yalnızca küresel ısınma, kurak bölgedeki su kaynaklarının tükenmesi ve aşırı nüfus nedeniyle artması bekleniyor ve Rusya hâlâ göçmenlerin ana mıknatısı olmaya devam ediyor.
‘Fark yok’
Rusya’nın Ukrayna’yı geniş çaplı işgali Orta Asya hükümetlerini şok etti.
Berlin’deki bir düşünce kuruluşu olan Carnegie Politika’nın Özbekistan doğumlu analisti Temur Umarov, Al Jazeera’ye şöyle konuştu: “Seçkinler, Rusya’nın dış politikasının öngörülemezliğini fark etti.”
Ancak Batı’nın Rusya’yı dışlarken, Rusya ile kendi siyasi temaslarına “itiraz etmediğini” çok geçmeden anladıklarını söyledi.
Yalnızca, 20 milyondan az nüfusuyla dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesi olan Kazakistan öne çıktı.
Bir avuç Rus politikacı, etnik Rusların hakim olduğu kuzey Kazak bölgelerinin ilhakını savundu ve Kazakistan Devlet Başkanı Kassym-Jomart Tokayev, Moskova’nın Ukrayna’daki eylemlerini temkinli bir şekilde eleştirdi.
Ancak geri kalan dört Orta Asya ülkesinin (Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan) Rusya ile sınırları bulunmuyor ve bu ülke sakinlerinin çoğu için Ukrayna’daki savaş çok uzak.
Umida Akhmedova yaşlı bir Özbek kadınla çarşıda yaptığı konuşmayı unutamadığını söylüyor.
Orta Asya’nın ilk kadın belgesel yapımcısı Akhmedova, El Cezire’ye şunları söyledi: “’Bu Ruslar neden birbirlerini öldürmeye devam ediyor?’ diye merak etti.”
Filmleri ve fotoğrafları bir zamanlar neredeyse hapse girmesine neden olan ve 2014 yılında Ukrayna yanlısı bir grev nedeniyle tutuklanıp para cezasına çarptırılan Akhmedova, “Birçok Özbek için Ruslar ile Ukraynalılar arasında hiçbir fark yok” dedi.
Çarlık Rusya, 19. yüzyılın sonlarında Orta Asya’yı fethetti ve ordularına, şimdiki Ukrayna ve Batı Rusya’dan gelen Kazak süvarileri öncülük ediyordu.
1924’te Komünist Moskova, Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskyy’nin adaşı Isaak Zelenskyy’yi, yeni doğmakta olan beş Orta Asya ülkesi arasındaki sınırları çizmesi için görevlendirdi.
Kısa süreliğine Özbekistan’a başkanlık etti ancak 1938’de Stalinist “Büyük Tasfiye” sırasında idam edildi.
Etnik Ukraynalılar, 1941-45’te Nazilerin Batı SSCB’yi işgalinden kaçanlar ve 1966’dan sonra Taşkent’i yeniden inşa eden gönüllüler arasındaydı.
Daha sıcak iklimlerin cazibesine kapılan onbinlerce kişi burada kaldı, ancak günlük hayatta hızla Rusçaya geçti.
Sovyetlerin çöküşünden otuz yılı aşkın bir süre sonra, Moskova’nın yumuşak gücü Orta Asya’da hâlâ güçlü ve birçok Batılılaşmış genç hâlâ Kremlin kontrolündeki televizyon ağlarının yayınlarını izliyor ve çevrimiçi olarak Rus haberlerini okuyor.
Dubai’de spor malzemeleri üreten bir firmada çalışan 34 yaşındaki Özbek kadını Adolat Aliyeva da bunlardan biri.
İyi derecede İngilizce, Rusça ve Özbekçe konuşuyor ve bir düzineden fazla ülkeyi turist olarak ziyaret etti.
Ancak konu Ukrayna savaşına gelince, Moskova’nın ideolojik davulunun ritmine göre yürüyor.
“Ukrayna neden Kırım’ın altyapısına yatırım yapmadı? Nüfusunun ihtiyaçlarını neden ihmal etti?” Kremlin’in mantralarından birini tekrarlayarak El Cezire’ye sordu. “Zelenskyy Batı’yla flört etti. Kardeş Rusya milletine neden sırtını döndü?”
Ancak on binlerce kişinin ölümüne yol açan savaşı kimin başlattığı sorulduğunda Aliyeva sustu ve “Buna cevap veremem” dedi.
