Güney Afrika’nın ANC’si ulusal birlik hükümeti istiyor: Nedir bu?

Güney Afrika’da iktidardaki Afrika Ulusal Kongresi, 30 yıl önce ülkede apartheid sonrası yapılan ilk seçimlerden bu yana ilk kez geçen hafta yapılan genel seçimlerde çoğunluğunu kaybetmesinin ardından, önde gelen muhalefet partileriyle bir ulusal birlik hükümeti kurmak istediğini açıkladı.

Plan, ANC içinde ve büyük partiler arasında günlerce süren müzakerelerin ardından Perşembe günü Başkan Cyril Ramaphosa tarafından açıklandı. Bu açıklama, ANC’nin parlamentoyu kontrol etmek için en yakın siyasi rakibi olan Demokratik İttifak ile büyük bir koalisyon hükümeti kurmaya mı çalışacağı yoksa eski Başkan Jacob Zuma’nın uMKhonto we Sizwe’si ile mi çalışacağı konusundaki spekülasyonların ardından geldi. Seçimin doğrudan maliyeti ANC’ye oldu.

Analistler Al Jazeera’ye, bu düzenlemelerden herhangi birinin ANC’yi tek bir rakip partiye aşırı bağımlı hale getirmeye zorlayabileceğini söyledi. ANC geniş, çok partili bir koalisyona giderek bu riski dağıtabilir.

ANC’nin artık ulusal birlik hükümetinin ayrıntılarını müzakere etmek için anayasal olarak 18 Haziran’a kadar bir süre var.

Peki ulusal birlik hükümeti nedir, neye benzeyebilir ve Güney Afrika ve diğer ülkeler bunu daha önce denedi mi?

Ulusal birlik hükümeti nedir?

Ulusal birlik hükümeti, katı rakipler de dahil olmak üzere büyük siyasi partileri mümkün olduğu kadar geniş bir yelpazede yasama organına dahil etmeye çalışır. Güney Afrika örneğinde bu tür bir ortak hükümet, farklı partilerin farklı bakanlık portföylerini kontrol etmesi anlamına gelecektir.

Birlik hükümetleri genellikle savaş veya ekonomik kriz gibi ulusal acil durumlarda veya üstesinden gelmek için bir tür toplanma turu gerektiren diğer zorlu zamanlarda çağrılır. Zaman zaman bu fikir, derin iç bölünmelerle parçalanmış ve herhangi bir parti ya da aday için net bir yetkinin bulunmadığı ülkeler tarafından gündeme getirildi; şu anda Güney Afrika’da olduğu gibi.

Böyle bir düzenlemenin sonuçlarından biri parlamentonun yalnızca çok küçük bir muhalefet grubuna sahip olmasıdır.

SA’daki NUG’un parçası kim olabilir?

Tipik olarak çok partili demokrasilerde, partilerin ulusal birlik hükümetine katılabilmeleri için karşılamaları gereken bir eşik vardır. Bar genellikle oyların yüzde 10’unu oluşturur.

Ancak ANC liderleri bu sefer eşiği gevşetebileceklerini belirttiler. Geçen haftaki seçimlerde ANC’den sonra en fazla oyu alan en büyük beş parti (iktidar koalisyonunun bir parçası olma potansiyeli gösteren gruplar):

• Demokratik İttifak: Oyların neredeyse yüzde 22’sini alan DA, John Steenhuisen tarafından yönetiliyor ve “Güney Afrika’yı ANC’den kurtarmak” için bir platformda kampanya yürütüyor. Geçmişte ulusal birlik hükümetinde yer alabilecek en az iki muhalefet partisiyle asla çalışmayacağını söylemişti. Parti, ülkenin siyah nüfusunun çoğunluğuyla bağlantısı olmayan, azınlık çıkarlarını gözeten bir parti olarak görülüyor. ANC’nin istihdamda veya sağlık hizmetlerine erişimde Siyahları destekleyen olumlu ayrımcılık politikalarına karşı çıkması, bazılarının işaret ettiği örneklerdir. Yine de DA, iş dünyası yanlısı olarak görülüyor ve hükümetteki bir ANC-DA ikilisinin, yatırımcıların Güney Afrika’daki siyasi krizle ilgili endişelerini hafifletmesi muhtemel.

• uMKhonto biz Sizwe: Yeni gelen MK partisi, önemli KwaZulu-Natal eyaletini ele geçirip ülke çapında oyların yüzde 14’ünü elde eden ANC’nin galibiyet serisini bu seçimlerde bozan unsur oldu. Ramaphosa ile uzun ve acı bir geçmişi olan Zuma, partinin yüzü. Parti kendisini popülist olarak konumlandırıyor ve yargının yetkilerini daraltmak istediğini söylüyor.
• Ekonomik Özgürlük Savaşçıları: Marksist, pan-Afrikanist EFF yüzde 9 oy alıyor. Tartışmalı, düzen karşıtı fikirleriyle tanınan aşırı sol parti, ANC’nin eski gençlik lideri olan 43 yaşındaki Julius Malema tarafından yönetiliyor. EFF, özel mülkiyetteki madenleri ve tüm Güney Afrika topraklarını tazminatsız olarak kamulaştırmayı ve bu zenginliği tarihsel olarak dezavantajlı Siyah toplulukların yararına yeniden dağıtmayı amaçlıyor. Malema daha önce savcıyı “ırkçı” olarak tanımlamıştı.
• Inkatha Özgürlük Partisi (IFP): Velenkosini Hlabisa liderliğindeki IFP, toplam oyların yüzde 3,8’ini alarak EFF’nin çok gerisinde kaldı. Partinin muhafazakar eğilimleri ve etnik Zulu tabanı var ve çoğunlukla KZN’de popüler. Temel amacı geleneksel liderlere daha fazla özerklik verilmesi yönünde; MK Partisi de bu talebi destekliyor.
• Vatansever İttifak: Yüzde 2 ile altıncı sırada, Afrika’nın en gelişmiş ekonomisinde artan göçmen karşıtlığı üzerine kampanya yürüten aşırı sağcı PA partisi var. Kendini suç dolu bir hayattan başarılı olmaya giden bir başarı öyküsü olarak resmeden eski bir mahkum olan Gayton McKenzie tarafından yönetiliyor. McKenzie, Filistin Yönetimi’nin göçü gerektiği gibi denetleyebilmesi için İçişleri Bakanlığı portföyünü sağlamlaştırmaya çalışacağını söyledi.

Bu daha önce oldu mu?

Evet – Güney Afrika’nın apartheid sonrası ilk hükümeti Nelson Mandela yönetimindeki bir ulusal birlik hükümetiydi. Üç yıl sürdü.

O dönemde ANC 1994 seçimlerinde yüzde 62,5 oy almıştı. O zamanlar parlamentoyu kontrol etmek için partilerin üçte iki çoğunluğa veya yüzde 66’ya ihtiyacı vardı ve parti biraz eksikti.

Mandela yönetimindeki ANC, geniş bir destek toplamak ve siyasi partiler arasında hâlâ mevcut olan geniş uçurumları kapatmak isteyen, oyların en az yüzde 10’unu alan tüm partileri kapsayacak bir ulusal birlik hükümetini tercih etti.

Daha sonra IFP, Ulusal Parti ve tabii ki ANC’nin yanı sıra diğer küçük partilerden bakanların yer aldığı bir kabine oluşturuldu.

Düzenleme bu gergin dönemde kapsayıcı bir atmosfer oluşmasına yardımcı olsa da, Ulusal Parti sonunda hükümette fikir birliği eksikliği nedeniyle anlaşmadan çekildi. Apartheid mirası nedeniyle itibarı onarılamaz şekilde lekelenen parti, çok geçmeden 2005 yılında faaliyetlerini durdurdu.

Daha önce hangi ülkeler denedi?

Birçok ülke kriz zamanlarında ulusal birlik hükümetini kurmayı denedi:

• Kenya: 2007’deki tartışmalı seçimlerin ardından Başkan Mwai Kibaki, mağdur muhalefet lideri Raila Odinga’ya ateşkes olarak bir birlik hükümeti koalisyonu teklif etti. Odinga için icracı olmayan bir başbakanlık pozisyonu oluşturuldu ve müttefikleri de bakan olarak atandı. Kabine rekor sayıda atanan kişiyle şişmişti: bir başkan yardımcısının yanı sıra iki başbakan yardımcısı da vardı.
• Afganistan: 2014’teki tartışmalı seçimlerin bir başka vakasında, en yüksek oyu alan iki aday birlik hükümeti kurma konusunda anlaşmıştı. Ashraf Ghani cumhurbaşkanı seçilirken, muhalefet adayı Abdullah Abdullah yeni “Afganistan’ın genel müdürü” pozisyonunu devraldı. Güç paylaşımı anlaşması 2019’daki bir sonraki seçimlere kadar geçerli olmayı başardı.
• Lübnan: Çok dinli bir demokrasi olan Lübnan, birçok ulusal birlik hükümeti kurmak zorunda kaldı. 2019’da, iktidardaki Gelecek Hareketi Partisi ile muhalefetteki Hizbullah liderliğindeki koalisyon arasında güç paylaşımı anlaşmaları konusunda aylarca süren çıkmaza giren görüşmelerin ardından, dönemin Başbakanı Saad Hariri bir koalisyon hükümeti kurmayı seçti.
• Myanmar: Myanmar’ın Ulusal Birlik Hükümeti, ülkedeki 2021 darbesinde siyasi liderlerin görevden alınmasının ardından sürgünde kuruldu. Bu grup, devrilen iktidar partisi, tutuklu lider Aung San Suu Kyi’nin Ulusal Demokrasi Birliği’nin yanı sıra Kachin Ulusal Danışma Meclisi ve Ta’ang Ulusal Partisi gibi muhalif azınlık gruplarından oluşuyor.
• İtalya: 2021’de, COVID-19’daki aksaklıkların nasıl atlatılacağı konusunda siyasi bir kriz ortaya çıktı ve Başbakan Giuseppe Conte hükümetinin düşmesine yol açtı. Yeni Başbakan Mario Draghi’ye yeni bir kabine kurma görevi verildi ve bu kabine, The League gibi sağcı gruplar ve Article One gibi sol eğilimli gruplar da dahil olmak üzere geniş bir yelpazedeki partileri dahil etti. Hükümet Ekim 2022’de çöktü.