Anlaşma, Etiyopya ile Somaliland arasındaki tarihi bağları ve Somali ile olan tarihi düşmanlığı vurguluyor.
Pazartesi günü, Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’da Başbakan Abiy Ahmed ile ayrılıkçı Somaliland Cumhuriyeti Devlet Başkanı Muse Bihi Abdi arasında imzalanan bir anlaşma, bu yıl Afrika Boynuzu’nda devletlerarası ilişkilerin gidişatını şimdiden belirleyen şok edici bir duyurunun öncesinde geldi. .
Mutabakat zaptı, Somaliland’ın deniz kıyısındaki 20 km’lik (12 mil) karayla çevrili Etiyopya’ya kiralanmasını içeriyordu. Bunun karşılığında Somaliland, komşusunun amiral gemisi olan Etiyopya Havayolları’ndan hisse alacak ve egemen bir devlet olarak resmi olarak tanınacak.
Uluslararası tanınma, Kuzey Somali’de 1991’den bu yana fiili bağımsızlığa sahip bir bölge olan Somaliland için uzun zamandır aranan bir hedefti. Ancak çığır açan anlaşma, bölgede şok dalgaları yarattı ve Somali’de öfke yarattı. egemenlik.
Somali Devlet Başkanı Hasan Şeyh Mahmud, Salı günü acil kabine toplantısının toplanmasından kısa bir süre sonra X kanalında yaptığı açıklamada, “Hükümet olarak, dün Etiyopya’nın ulusal egemenliğimize ve toprak bütünlüğümüze yönelik yasa dışı ihlalini kınadık ve reddettik” dedi. “Somali’nin bir karış toprağı hiç kimse tarafından imzalanamaz ve verilmeyecek.”
2023’ün büyük bölümünde hükümetin bir limana olan ekonomik ihtiyacı vurguladığı ve hatta Kızıldeniz’e erişim için Eritre’yi işgal etme olasılığının incelikli bir şekilde ima edildiği Etiyopya’da, anlaşma bir zafer olarak gösteriliyor.
Ancak bu zaferin koşulları Etiyopya ve Somaliland için farklılık gösteriyor ve bu durum önümüzdeki günlerde durumu daha da karmaşık hale getirebilir.
Somaliland, tanınma konusunda halihazırda anlaşmaya varıldığı ve çözüme kavuşturulduğu konusunda ısrar ederken, Addis Ababa, devlet meselesini kesin bir şekilde ele alma konusunda isteksiz davrandı. Yayınlanan bir bildiride hükümet, Somaliland’ı henüz resmi olarak tanımadığını söyledi. Ancak Etiyopya Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Mesganu Arga’nın bu haftaki sosyal medya paylaşımları Somaliland’ın anlaşmaya ilişkin yorumunu destekliyor gibi görünüyor.
Mesajın belirsizliği spekülasyonları körüklemeye devam ediyor. Anlaşmanın taslağı henüz yayınlanmadı, ancak tüm göstergeler bunun Etiyopya, Somali ve Eritre arasındaki bağları güçlendiren ve ayrıntıları benzer şekilde hiçbir zaman kamuya açıklanmayan 2018 tarihli üçlü anlaşmayı neredeyse geçersiz kılacağını gösteriyor.
Baskı mı yoksa vatanseverlik mi?
Etiyopyalı yetkililer anlaşmanın sağladığı söylenen faydalardan bahsetmek konusunda çok daha istekli.
Abiy’in ulusal güvenlik danışmanı Redwan Hussein anlaşmanın duyurulduğu etkinlikte şunları söyledi: “Anlaşma karşılıklı olarak faydalıdır ve Etiyopya askeri ve istihbarat deneyimini Somaliland ile paylaşacak, böylece iki devlet ortak çıkarların korunması konusunda işbirliği yapabilecektir.” “Bunu kolaylaştırmak için Etiyopya, Somaliland’da bir askeri üs ve ticari bir deniz bölgesi kuracak.”
Abiy, anlaşmanın, ekonomik sıkıntıların, iç çatışmaların ve Eritre ile ilişkilerin bozulmasıyla geçen bir yılın ardından Etiyopya’nın yeniden canlanmasına yardımcı olabileceğini umuyor. Abiy’in bir yıl sonra Nobel Barış Ödülü’nü almasına yardımcı olan ve iki ülkenin geniş çapta müjdelenen barış anlaşmasının 2018’de imzalanmasından bu yana Etiyopya, ithalatını Eritre limanlarına yönlendirme konusunda istekliydi.
Ancak bu hiçbir zaman gerçekleşmedi.
“Daha önce Abiy onunla kişisel bir ilişki geliştirmişti. [Eritrean President] Yazar ve araştırmacı Mohamed Kheir Omer, Etiyopya’nın kuzeydeki Tigray bölgesindeki savaşını sona erdiren 2022 aracılı barış sürecine atıfta bulunarak şöyle açıklıyor: Isaias Afewerki’nin Kızıldeniz’e erişim hakkı vardı ancak Pretoria anlaşması tökezledi. Bu çatışmada birlikleri Etiyopya ile müttefik olan Eritre anlaşmaya karşı çıktı.
Yurt içinde Amhara’da Faro milisleriyle yaşanan çatışmalar ve Oromia’daki huzursuzluk Abiy’in temel destek üslerini zayıflattı. Etiyopya’nın euro tahvillerine ilişkin ödemelerin 2023 yılı sonunda yapılamaması da başbakan üzerindeki baskıyı artırdı.
Afrika Boynuzu’nda ve yabancı çevrelerde, desteğini güçlendirmek için Afrika’nın en kalabalık ikinci ülkesinin limanlara erişim sağlaması yönündeki popüler hamleye yöneldiği yönünde fısıltılar var.
Onlarca yıldır göreceli istikrarı koruyan Somaliland’da da iç sorunlar yaşanıyor. Bölge, Ağustos ayında güçlerini tartışmalı Las Anod kasabasından çıkaran yerel klan milislerinin ayaklanmasıyla mücadele ediyor.
Bu çatışma, işleyen bir devlette istikrarın korunmasına bağlı olan Somaliland’ın tanınma umutlarına bir darbe olarak görülüyor. Ancak bazı gözlemciler, çatışmanın Bihi’nin anlaşmayı Addis Ababa’da imzalama kararında etkili olup olmadığının belirsiz olduğunu söyledi.
Somalili haber portalı Horn Diplomat’ın kurucusu ve kıdemli editörü Muhammad Abdi Duale, Al Jazeera’ye şöyle konuştu: “1991’den bu yana ısrarla uluslararası tanınma arayışı göz önüne alındığında, anlaşmayı Somaliland’ın mevcut iç sorunlarıyla ilişkilendirmek çok spekülatif olurdu.” “Somaliland… liman anlaşmasının duyurulmasından çok önce Etiyopya ile diplomatik ilişkiler kurdu.”
Etiyopya’nın liman arayışı
Aralarındaki diplomatik bağların kökeni, Etiyopya’nın 1991’de fiili bağımsızlığını kazanmasına yardımcı olan Somaliland isyancı savaşçılarını desteklediği 1980’lere kadar uzanıyor; aynı yıl, Etiyopya, Eritre’nin başarılı bağımsızlık savaşının ardından karayla çevrili hale geldi.
Etiyopya, iki devlet bağlarını koparana ve 1998-2000 yılları arasında 70.000 kişinin ölümüne yol açan sınır savaşına girene kadar Eritre’nin Kızıldeniz limanlarını kullanmaya devam etti.
O zamandan bu yana Etiyopya, Cibuti limanını ana ticaret kanalı olarak kullanıyor, ancak Cibuti’nin, Etiyopya’dan yıllık olarak liman ücretleri olarak milyarlarca dolar ücret aldığına inanılıyor ve 2000’li yılların ortalarından bu yana Sudan, Somaliland ve Kenya’da alternatifler keşfetmesine neden oluyor.
Etiyopya ile Somaliland arasında Berbera limanının kullanımına ilişkin anlaşmaların tarihi 2005 yılına kadar uzanıyor, ancak lojistik ve Mogadişu ile ilişkilere olası zararlar gibi sorunlar Addis Ababa’nın Cibuti’den toptan bir geçiş uygulamasını engelledi.
Etiyopya, 2017 yılında, limanı genişletmek ve 119 milyon Etiyopyalının ihtiyaçlarını karşılayan kazançlı bir ticaret kapısına dönüştürmek için Emirlik lojistik yönetim şirketi DP World’ün de dahil olduğu bir anlaşmanın parçası olarak Berbera limanının hisselerini satın aldı. O dönemde Somali anlaşmayı yasa dışı olmakla suçlamıştı. Etiyopya taahhütlerini yerine getirmedi ve sonunda 2022 yılına kadar hisselerini kaybetti.
Bu tarihe ve Addis Ababa ile Hargeisa’daki yetkililer arasındaki genel olarak sıcak ilişkilere rağmen Addis Ababa, Somaliland’ın tam olarak tanınmasını hiçbir zaman açıkça düşünmemişti.
Şimdi bile Redwan, bu hafta imzalanan anlaşmanın, her iki parlamentonun da kapsamlı müzakereleri ve onayını gerektirecek, belirli bir takvimi olmayan müzakereler için yalnızca bir başlangıç noktası olduğunu vurguladı.
Bununla birlikte, Etiyopya’nın Somaliland’ın bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ilk devlet olma ihtimali, uzun bir askeri çatışma ve düşmanlık geçmişine sahip iki ülke olan Etiyopya ile Somali arasındaki diplomatik ilişkilere zarar verme tehlikesi taşıyor.
İlişkilerde yeni gerginlik
Somali’nin 1960’taki bağımsızlığından sonra ve Soğuk Savaş’ın sonuna kadar, Etiyopya’nın yüzölçümü bakımından ikinci büyük bölgesi olan Somali bölgesinin statüsü iki ülke arasında hararetle tartışıldı.
Ogaden olarak da bilinen bölge, Etiyopya nüfusunun yaklaşık yüzde 7’sini oluşturan etnik Somalililere ev sahipliği yapıyor. Çok sayıda çatışmaya tanık oldu. Bunlardan biri, 1977’den 1978’e kadar süren ve Sovyet askeri danışmanlarının ve Küba birliklerinin yardımıyla Etiyopya’nın toprak üzerindeki hakimiyetini yeniden tesis etmesinden önce on binlerce insanın ölümüne yol açan Ogaden Savaşıydı.
Etiyopya’nın Mengistu Hailemariam ve Somali Devlet Başkanı Siad Barre hükümetleri altında, her iki ülke de birbirlerinin ülkelerindeki isyancı grupları destekledi; bu durum daha sonra zayıflayacak ve sonunda 1991 yılına kadar her iki liderin devrilmesiyle sonuçlanacaktı.
Somali, Barre döneminde sahip olduğu istikrarı hiçbir zaman yeniden kazanamadı. Ülkenin büyük bir kısmı şu anda El Kaide’nin kolu Eş Şebab’a bağlı savaşçıların kontrolü altında.
Etiyopya birliklerinin önemli bir bölümü, Somali’deki isyancılarla savaşmakla görevlendirilen Afrika Birliği barışı koruma misyonunun bir parçasıydı. 2006’dan bu yana ülkedeki yarı kalıcı varlıkları kırgınlığı daha da artırdı.
Dolayısıyla Pazartesi günkü anlaşma, komşular arasındaki kırılgan ilişkileri daha da gerginleştirmekten başka işe yaramadı.
Somalili siyasetçi ve eski planlama bakanı Abdi Aynte, Al Jazeera’ye şöyle konuştu: “Bu, Somali’nin egemenliğinin yabancı bir ülke tarafından son on beş yılda açık ara en korkunç ihlalidir.” “Somali’nin egemenliğini ihlal eden son ülke, 2006’da işgal eden ve felaketle sonuçlanan Etiyopya’ydı. [The 2006 invasion] aslında bölgedeki en şiddet yanlısı militan grup olan El Şebab’ın yükselişine yol açtı; dolayısıyla bunun Somali’de ve bölge genelinde neler yapabileceğini ancak hayal edebilirsiniz.”
Somali Ulusal Haber Ajansı’na göre, bir diğer siyasetçi, milletvekili Abdirahman Abdiskakur, Afrika Birliği’nin genel merkezinin Etiyopya’dan taşınması çağrısında bulundu.
Askeri harekatın mümkün olmaması nedeniyle Somali, anlaşmanın herhangi bir şekilde uygulanmasını önlemek için muhtemelen Afrika Birliği veya Birleşmiş Milletler’deki resmi diplomatik kanalları kullanacak. Şu ana kadar Avrupa Birliği ve ABD, Somali’nin tutumuna destek veren açıklamalarda bulundu.
Bölgedeki diğer etkili aktörlerin tutumu ise henüz bu kadar net değil.
Mohamed, “Hem Etiyopya hem de Somaliland ile samimi ilişkileri olan BAE’nin tarafları anlaşmaya devam etmeye teşvik etmiş olması mümkün” dedi. “BAE, Kızıldeniz, Aden Körfezi ve Hint Okyanusu boyunca uzanan limanlarda varlık gösterme konusunda iddialı. Hızlı Destek Gücü ile [paramilitary] Sudan’da zemin kazanmayı destekliyorsa, BAE bölgedeki kazanımlarını pekiştirmeye istekli olabilir.”
Bu arada, İsrail’in Gazze Şeridi’ni bombalaması, yakın zamanda Husi isyancıların Kızıldeniz’deki gemilere yönelik saldırıları da dahil olmak üzere, stratejik Bad el Mendeb Boğazı’nı etkileyen bir dalgalanma etkisi yarattı.
Her iki bölge de Somaliland kıyılarının hemen açıklarında olduğundan, Addis Ababa’daki Yeni Yıl Anlaşması, Etiyopya’nın son liman arayışında ekonomik faaliyetten daha fazlasını tetikleyebilir.
